Het leven van Jacqueline begint met 1-0 achter zou je kunnen zeggen. Het eerste anderhalf jaar van haar leven brengt zij door in het ziekenhuis. Door haar ziekte was er veel fysieke afstand tussen de kleine Jacqueline en haar ouders. “Hier is mijn psychische kwetsbaarheid ontstaan”, zo schrijft Jacqueline in één van haar schrijfopdrachten die zij later in haar opleiding tot ervaringsdeskundige deed. "Door de afstand van mijn ouders heeft zich geen veilige hechting tussen mij en mijn ouders kunnen ontwikkelen. Ik groeide op in een omgeving waar emotionele verwaarlozing een alledaags iets was. Later kwam hier seksueel misbruik bij. Als kind heb ik hierdoor angsten ontwikkeld met de diverse overlevingsstrategieën als gevolg. Dit heb ik als volwassene niet los kunnen laten", zo legt zij ons uit. Het leven van Jacqueline staat bol van behandelingen en opnames in verschillende klinieken. Maar nergens lijkt zij echt aansluiting te vinden. Ze is suïcidaal, verward en depressief. Dan gaat het in het jaar 2007 helemaal mis.
Van hot naar her en hup weer in de iso
“Ik heb zo veel klinieken gezien! Ik zou niet eens allemaal meer weten”, zegt Jacqueline lachend. Ze voegt er vlug aan toe: “Ik lach wel, maar grappig is het niet. Ik lach de dingen maar weg. Er te lang serieus bij stil staan doet te veel pijn namelijk”. Tuurlijk heeft Jacqueline nog wel herinneringen van de verschillende klinieken waar zij werd opgenomen. Met name de keren dat ze soms weken in de isoleercel werd opgesloten omdat het verpleegkundige team vond dat zij groepsontwrichtend aanwezig was. Ze droeg dan alleen een scheurhemd en verder niets. Jacqueline legt uit waarom zij soms zo lang in een separeer cel moest verblijven: “Ze vonden mij niet geschikt om op de groep te verblijven door mijn onstabiel functioneren, terwijl ik mezelf goed voelde. Doordat ze mij langer in de separeer hielden werkte dit averechts. Ik raakte meer instabiel waardoor ik weer langer in de separeer cel moest blijven. Een vicieuze cirkel.” Ook herinnert zij zich de paniekaanvallen en de zelfmoordpogingen die zij daar ondernam. De herinnering aan de eenzaamheid en de onmacht die zij daar ervoer, maken haar vandaag de dag nog emotioneel.
Ze was onbehandelbaar in de ogen van vele hulpverleners en behandelaren
Als het niet meer gaat
In juli 2007 wordt Jacqueline aangehouden op verdenking van zware mishandeling van een GGZ medewerker. Het duurt maar liefs twee jaar voor de zaak voor de rechter komt. In de tussentijd wordt ze geschorst en mag zij in een kliniek de zitting afwachten. Zij krijgt bijzondere voorwaarden zoals een behandelverplichting opgelegd en een reclasseringstoezicht. Hier ontmoet zij voor het eerst Nathalie, de reclasseringswerker en toezichthouder van Jacqueline. Zij moet erop toezien dat Jacqueline zich aan de opgelegde voorwaarden houdt. Nathalie: “Door al het trauma dat Jacqueline had opgelopen was ze onbehandelbaar in de ogen van vele hulpverleners en behandelaren. Toch zag ik een vrouw die heel graag vooruit wilde.”
Niet kijken maar waarnemen
Jacqueline vervolgt haar verhaal: “De eerste kennismaking met Nathalie herinner ik mij nog wel. Het was bij mijn vader thuis (ik verbleef eerst bij mijn vader tot dat er een geschikte kliniek was gevonden waar ik naar toe kon). Ze zat daar op de groene bank. Als snel bleek het te klikken. Nathalie zág mij. Daarmee bedoel ik dat zij niet alleen in mijn dossier keek en op basis daarvan haar oordeel klaar had over mij en mijn verleden. Nathalie zag mij als mens en zij vroeg mij wat ik graag wilde, of wat mijn dromen waren.” Helaas ging het tijdens de schorsing voor de tweede keer mis met Jacqueline. Tijdens een behandelbijeenkomst krijgt zij een paniekaanval en mishandelt zij een begeleider van de kliniek waar zij op dat moment verbleef. Dit nieuwe delict, in combinatie met het delict waarvoor zij nog moest voorkomen, levert haar een straf op. De rechtbank veroordeeld Jacqueline op 24 september 2009 tot TBS met voorwaarden.
Van cure naar care
Na de uitspraak van de rechter wordt er een geschikte kliniek voor Jacqueline gezocht waar zij verplicht moet verblijven. Jacqueline bleef tijdens haar opnames en behandeling suïcidaal. De behandelmethode die aanvankelijk was afgestemd op iemand met een lichtverstandelijke beperking leek maar niet aan te slaan. Sterker nog, van de betuttelende begeleiding werd Jacqueline alleen maar opstandiger. Jacqueline: “Er werd zelfs per dag voor mij bepaald hoeveel sigaretten ik mocht roken.” Wanneer er uit verdiepend onderzoek blijkt dat er ook sprake is van persoonlijkheidsproblematiek wordt de huidige behandeling aangepast. Er wordt meer nadruk gelegd op eigen verantwoordelijkheid en autonomie van Jacqueline. Dit blijkt te werken. Dus van ‘cure’ wordt er meer nadruk gelegd op ‘care’. Zorg bieden, maar de regie bij Jacqueline laten, bleek de sleutel tot vooruitgang.
Als iemand tegen mij zegt, dat iets onbegonnen werk is, dan wil ik juist mijn schouders eronder zetten
Wat was dan precies dat keerpunt?
Wanneer Jacqueline terugkijkt op haar leven dat kan zij precies het keerpunt benoemen. “Er was een psychiater in één van klinieken waar ik verbleef die mij vroeg: Jacqueline wat heb jij nodig? Dit had nog nooit iemand aan mij gevraagd. Ik heb mijzelf toen drie vragen gesteld: - Waar sta ik? - Waar wil ik naar toe werken? - Wie of wat heb ik hierbij nodig? Bij de ‘wie heb ik daar voor nodig-vraag’ was het antwoord duidelijk. Nathalie heeft mij enorm geholpen. Zij heeft bergen verzet zeg ik wel eens. Nathalie bemiddelde voor mij, kon goed relativeren en de rust bewaren.”
Nathalie: “Als iemand tegen mij zegt, dat iets onbegonnen werk is, dan wil ik juist mijn schouders eronder zetten”. “Dat heb ik ook!” zegt Jacqueline enthousiast. “Misschien dat het daarom zo klikt tussen ons?!”
Verlenging van de TBS was geen straf maar een kans
Ondanks deze vooruitgang wordt de TBS met voorwaarden van Jacqueline in het jaar 2011 verlengd. “Toen mijn TBS met voorwaarden werd verlengd, barstte ik in tranen uit. Ik was in eerste instantie boos op Nathalie en mijn advocaat, want de verlenging van de TBS voelde voor mij als een straf. Ik deed zo mijn best. Later zag ik dit anders”, zo vertelt Jacqueline ons.
Nathalie begrijpt dit, maar zij voegt hier aan toe: “Ik leg mijn klanten uit dat een verlenging ook kan betekenen dat we nog wat tijd vragen om de puntjes op de ‘i’ te zetten.”
Jacqueline: ”Ik zei tegen mezelf en tegen de behandelaar: Oké. Jullie vinden van brons naar zilver niet genoeg? Dan ga ik voor goud!” En met dit nieuw gevonden vuur werkt Jacqueline zo hard aan zichzelf dat zij uiteindelijk, via de beschermde woonvorm, zelfstandig mag gaan wonen. Eerst nog met begeleiding op de achtergrond, later alleen. Het gaat zo goed dat zij zelfs de GGZ gedag zegt. Op 9 oktober 2012 werd haar TBS maatregel beëindigd.
De rollen worden omgedraaid
Nathalie is toezichthouder van meerdere mensen met een TBS maatregel. Eén van hen is een vrouw die net als Jacqueline vastliep in het systeem en voortdurend in conflict kwam met de hulpverlening om haar heen. Nathalie: “Deze vrouw had iemand nodig die de ervaring heeft dat het weer goed kan komen. Iemand zoals Jacqueline. Hoewel het misschien niet gebruikelijk is heb ik er voor gekozen om de twee vrouwen met elkaar in contact te brengen. Jacqueline: “Onze kennismaking bestond voornamelijk uit (h)erkenningen. Aan een half woord hadden we genoeg.” Jacqueline is wat je noemt een ervaringsdeskundige. Iemand die in de TBS heeft gezeten en nu iemand helpt die dezelfde maatregel opgelegd heeft gekregen. Zij is voor klanten met een TBS maatregel een klankbord en een luisterend oor. Zij helpt hen met het indelen van de dagstructuur en geeft advies over hoe zij alledaagse uitdagingen kunnen trotseren. Ze heeft meerdere keren per week telefonisch contact met de klant en zij ziet haar ongeveer eens in de maand.
Het is fijn om er voor iemand te kunnen zijn, zoals Nathalie er voor mij was.
Jacqueline: “Ik kan de klant ondersteuning bieden waardoor ze zich gehoord en gezien voelt. Als we kijken naar het voorbeeld hierboven, van de vrouw die ook TBS opgelegd heeft gekregen, dan zie ik veel raakvlakken. Haar vertrouwen in het systeem en in de hulpverlening was ook ooit beschadigd. Door met haar hier over te praten en mijn ervaring met haar te delen, raakt zij meer vertrouwd met haar omgeving en met haar hulpverleners. Daarnaast heb ik in het verleden in de zorgsector gewerkt, dit doe ik graag en vanuit mijn hart en ziel.” Jacqueline voegt hier geëmotioneerd aan toe: ”Het is fijn om er voor iemand te kunnen zijn, zoals Nathalie er voor mij was.”
Van elkaar leren
Nathalie: “Vanuit de reclassering zijn we gewend om te kijken naar risico’s. We zijn scherp op risicomanagement en controle. Als je als toezichthouder echter alleen maar oog hebt voor risico beheersing dan komt dit de samenwerking tussen jou en je klant niet ten goede. Het is niet alleen –‘ wat ben jij aan het doen?’- maar ook, -‘wat heb je nodig?' De ingang naar gedragsverandering zit volgens mij in gelijkwaardigheid.”
Jacqueline: “Ik heb geleerd dat ik er mag zijn. Ik ben niet mijn delict. Dat ik er nu voor anderen mag zijn als vrijwilliger bij Reclassering Nederland, daar ben ik best een beetje trots op.”